σινοθιβετανικές γλώσσες

Οικογένεια γλωσσών (λέγονται επίσης ινδοκινεζικές ή θιβετοκινεζικές) που τις μιλούν αρκετά εκατομμύρια ανθρώπων στη νοτιοανατολική Ασία. Οι αμοιβαίες σχέσεις μεταξύ των γλωσσικών ομάδων που αποτελούν αυτή την οικογένεια δεν έχουν ασφαλώς βεβαιωθεί εξαιτίας ποικίλων δυσκολιών και γι’ αυτό η σινοθιβετανική γλωσσική ενότητα, έχει αμφισβητηθεί από ορισμένους μελετητές. Οι σ.θ.γ. είναι γλώσσες με μουσικούς τόνους, στις οποίες, δηλαδή, λέξεις που έχουν όμοια φωνητική δομή αποδίνουν διαφορετική σημασία η κάθε μια ανάλογα με τον τόνο της προφοράς της· εκτός αυτού έχουν το χαρακτηριστικό ότι είναι γλώσσες αναλυτικού ή απομονωτικού τύπου· παρόλα αυτά δε γνωρίζουν κλίση (ονοματική ή ρηματική), ούτε κανένα σημείο που να ξεχωρίζει το όνομα από το ρήμα, αλλά μόνο μονοσύλλαβα ριζικά, των οποίων η λειτουργία προσδιορίζεται από τη θέση που έχουν μέσα στη φράση, και τα οποία έτσι αποχτούν ακριβή σημασιολογικό και λειτουργικό προσδιορισμό από τα συμφραζόμενα μέσα στο κείμενο: με άλλα λόγια παίζει ρόλο η λεγόμενη σύνταξη της θέσης. Ακριβώς η απομονωτική φύση των γλωσσών αυτών είναι μια από τις μεγαλύτερες δυσκολίες για τη γλωσσολογική σύγκριση, που έχει σκοπό να επιβεβαιώσει την ύπαρξη (και το βαθμό) της συγγένειας μεταξύ τους: πραγματικά, η σύγκριση που γίνεται επί των ριζικών, καταλήγει, αναγκαστικά, σε σύγκριση μεταξύ λεξιλογικών και όχι μορφολογικών στοιχείων, τα οποία προσφέρουν μεγαλύτερες εγγυήσεις σταθερότητας. Οι σ.θ.γ. μπορούν να υποδιαιρεθούν σε δύο υποομάδες: των σινοτάι και τη θιβετοβιρμανική. Παρατηρείται οπωσδήποτε ότι η συνένωση και η ταξινόμηση των λιγότερο ή περισσότερο στενών σχέσεων, μεταξύ των επί μέρους υποομάδων της οικογένειας, παρουσιάζουν αξιοσημείωτη δυσκολία, όπως είπαμε ήδη, και ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με τους μελετητές. Η ομάδα σινοτάι περιλαμβάνει την κινεζική και τις γλώσσες τάι. Η κινεζική (Κίνα, γλώσσα), που μιλιέται από 400 εκατομμύρια άτομα όχι μόνο της Κίνας, αλλά και της Μαντζουρίας και του νότιου τμήματος της Μογγολίας, έχει πλουσιότατη γραπτή παράδοση (επιγραφές του 13oυ-12oυ αι. π.Χ. πάνω σε κόκαλα και όστρακα από χελώνες). Διακρίνονται δύο ομάδες διαλέκτων: η βόρεια και η νότια, χαρακτηριζόμενη η τελευταία αυτή ως προς τη βόρεια, από μεγαλύτερη συντηρητικότητα στο φθογγικό σύστημα. Οι γλώσσες τάι περιλαμβάνουν, εκτός από την καθαυτό τάι που λέγεται και σιαμέζικη (επίσημη γλώσσα του Σιάμ), τη λαοτινή (επίσημη γλώσσα του Λάος), που μιλιέται και στην Ταϋλάνδη· τις γλώσσες μαύρο-τάι, στη συνοριακή ζώνη μεταξύ του Λάος και του Βόρειου Βιετνάμ· τις γλώσσες άσπρο-τάι, στο Βόρειο Βιετνάμ· τη σαν, που τη μιλούν στη Βιρμανία και στο Γιουνάν· τη μουνγκ, στην κινεζική επαρχία Κουανγκσί· τη χάμτι στο Ασάμ. Από τις γλώσσες αυτές σημαντικότερη είναι η τάι ή σιαμέζικη που μαρτυρείται ως φιλολογική γλώσσα από το 13o αι. π.Χ. και γράφεται με αλφάβητο ινδικής προέλευσης· η λογοτεχνία σε σιαμέζικη γλώσσα εξαρτιέται σε μεγάλο βαθμό από την ινδική βουδιστική λογοτεχνία. Μια ισχυρή επίδραση του κινέζικου και του ινδικού πολιτισμού αντανακλά στο συγκρότημα των γλωσσών τάι. Μια ιδιαίτερη θέση κατέχει η ανναμιτική ή βιετναμέζικη γλώσσα που χαρακτηρίζεται από μαζική παρουσία στοιχείων του τύπου μούνδαχμέρ (μουνδοπολυνησιακές γλώσσες) και αυτό την έκανε να θεωρείται ως γλώσσα μον-χμερ πολύ αλλοιωμένη από επίστρωμα τάι· πιο πρόσφατα όμως θεωρήθηκε η ανναμιτική ως γλώσσα τάι, που δέχτηκε ισχυρή επίδραση από υπόστρωμα μούνδα-χμερ. Παρουσιάζει πάντως απομονωτική δομή. Γράφεται με λατινικά στοιχεία (πλουτισμένα με διακριτικά σημεία) που τα εισήγαγαν Πορτογάλοι ιεραπόστολοι το 17o αι. Συγγενική προς την ανναμιτική, αλλά με υπόστρωμα μαλαιο-πολυνησιακού τύπου, είναι η γλώσσα λάι, που τη μιλούν στη νήσο Χαϊνάν. Η θιβετοβιρμανική περιλαμβάνει μια σειρά από γλώσσες, που τις μιλούν σε αρκετά μεγάλη γεωγραφική έκταση μεταξύ Ινδίας και Κίνας. Οι πιο σημαντικές είναι η θιβετανική και η βιρμανική. Η θιβετανική, που μιλιέται από πάνω από 4 εκατομμ. άτομα, περιλαμβάνει πολυάριθμες διαλεκτικές ποικιλίες, που κατανέμονται σε δυτικές, κεντρικές και ανατολικές διαλέκτους. Η κοινή γλώσσα στηρίζεται σε μια κεντρική ποικιλία, τη διάλεκτο της Λάσα. Η πρώτη γραπτή της μαρτυρία σε μια πλούσια βουδιστική λογοτεχνία μεταφρασμένη από τα σανσκριτικά είναι γραμμένη με αλφάβητο ινδικής προέλευσης. Δεν είναι, παρόλα αυτά, πολυάριθμα τα σανσκριτικά γλωσσικά δάνεια γιατί οι μεταφραστές προσπαθούσαν να αποδώσουν περιφραστικά τις σανσκριτικές λέξεις για τις οποίες δεν υπήρχαν θιβετανικά αντίστοιχα. Η βιρμανική, επίσημη γλώσσα της Βιρμανίας, που τη μιλούν 17 εκατομ. άτομα περίπου, μαρτυρείται γραπτά σε αρκετά μεταγενέστερη εποχή (από τον 11o αι.), αντιπροσωπεύεται και αυτή από μεταφράσεις βουδιστικής λογοτεχνίας και γράφεται με αλφάβητο ινδικής προέλευσης· η παραλλαγή της ινδικής, που αποτελεί τη βάση της βιρμανικής γλώσσας, δεν αντιπροσωπεύεται από τη σανσκριτική αλλά από την παλί, από την οποία προέρχονται αρκετά πολυάριθμα γλωσσικά δάνεια της βιρμανικής που χαρακτηρίζονται από την πολυσυλλαβία απέναντι στη μονοσυλλαβική δομή των βιρμανικών λέξεων. Στη θιβετο-βιρμανική ομάδα περιλαμβάνονται εκτός των άλλων οι γλώσσες λόλο και μόσο (στο βόρειο μέρος του Γιουνάν, κοντά στο Γιανγκτσέ Κιανγκ), οι γλώσσες μπόντο, νάγκα, κάτσιν, κούκι τσιν (στο Ασάμ), που παρουσιάζουν τάση προς την πολυσυλλαβία, οι ιμαλαϊκές διάλεκτοι που διαιρούνται σε δύο ομάδες, την αλμόρα (κανάουρι, κανάτσι, μαντσάτι κλπ.) μεταξύ Κασμίρ και Νεπάλ, και κιράντι (λίμπου, ντιμάλ, χάμπου κλπ.) στο ανατολικό Νεπάλ (και αυτές οι γλώσσες παρουσιάζουν αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά διαφοροποίησης από τις άλλες σινοθιβετανικές γλώσσες), οι γλώσσες καρέν στις κοιλάδες του κάτω Ιραούντι, οι μιάοτσε (με πολλά κινέζικα δάνεια) στην κινεζική επαρχία Κουεϊτσόου.